مقدمه

در حال حاضر سالانه بیش از هشتاد هزار مورد جدید سرطان در کشور بروز می کنند و برآورد می شود که  حدود 300 تا 400 هزار نفر نیز با این تشخیص در کشور زندگی کنند. سرطان پس از بیماری های قلبی عروقی و حوادث، سومین علت مرگ در کشور است و چهارمین جایگاه را در بین بار بیماری ها دارد. این بیماری علاوه بر اینکه در میان عموم مردم، تابوی یک بیماری غیر قابل درمان را به دوش می کشد، در میان گروه پزشکی نیز وضعیت چندان بهتری ندارد. علت چنین نمودی بیش از همه به دلیل آثار مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی است که این بیماری از خود بر جای می گذارد.

در عین حال بر اساس بر آوردهای سازمان جهانی بهداشت شمار موارد جدید بیماری از سال 2000 میلادی که حدود 10 میلیون نفر در سال بوده است، در سال 2020 میلادی با یک افزایش صد در صدی به حدود 20 میلیون نفر درسال خواهد رسید. این برآورد از آنجایی به حقیقت نزدیک می شود که می بینیم اکنون که در سال 2011 هستیم نیمی از این پیش بینی محقق شده و شمار مبتلایان سالیانه به این بیماری در سال، به بیش از 15 میلیون نفر رسیده و با توجه به سیر تصاعدی این افزایش، چندان بعید نیست که در سال 2020 و با فرارفتن از سطح پیش بینی ها، عدد 20 میلیون را نیز پشت سر بگذارد. نکته مهم در این پیش بینی که اهمیت آن کمتر از خود این پیش بینی نیست، آن است که حدود دوسوم این افزایش در کشورهای در حال توسعه رخ خواهد داد که ایران نیز در این دسته طبقه بندی می شود.

با در نظرگرفتن موارد برشمرده، برآوردها نشان می دهد که تعداد موارد جدید و همچنین مرگ ناشی از سرطان طی 10 تا 15 سال آینده در کشور به دست کم دو برابر امروز افزایش می یابد. مهمترین دلیل افزایش تعداد بیماران مبتلا به سرطان افزایش امید به زندگی است و چون هر چه سن افزایش می یابد بروز سرطان نیز بیشتر می شود، با افزایش امید به زندگی در جامعه، میزان بروز سرطان نیز افزایش خواهد یافت. بر اساس آمار بانک جهانی، امید به زندگی در کشور از 58.3 سال در سال 1979، به 71.7 سال در سال 2009 رسیده یعنی 13.4 سال افزایش یافته است. این در حالی است که در سال 2009 متوسط جهانی امید به زندگی، 69.2 سال بوده است. اما غیر از این مورد دلایل دیگری نیز وجود دارد که موجب افزایش بروز سرطان به ویژه در کشورهای در حال توسعه خواهند شد. افزایش میزان مصرف دخانیات یکی از عوامل مهم است. همچنین تغییر در شیوه زندگی شامل زندگی با فعالیت فیزیکی کم و مصرف غذاهای نامناسب از دیگر دلیل افزایش بروز سرطان است. عوامل محیطی مانند افزایش آلودگی هوا، استفاده غیر علمی از کود و سموم در فرایند تولید محصولات کشاورزی و افزایش ابتلا به برخی از عفونت ها که با سرطان های خاص مانند سرطان معده ارتباط دارند از دیگر عوامل بروز سرطان در ایران است. به عنوان نمونه در حالیکه سرانه تولید گاز Co2 در جهان در سال 2007، 4.6 تن بوده است، این عدد در ایران 7 تن بوده و در طی سال های گذشته هموار سیر افزایش یابنده داشته است. اما به همان میزان که این اخبار ناامید کننده هستند به همان نسبت نیز می توانند امیدبخش باشند چرا که با کنترل این عوامل محیطی می توان دست کم از 40 درصد سرطان ها پیشگیری کرد و اتفاقا مقرون به صرف ترین فعالیت در میان عوامل کنترل کننده سرطان همین اقدام به پیشگیری از بروز آن است. نکته مهم دیگر که در کشور ما اهمیت دارد این است که بسیاری از موارد سرطان در مراحل پیشرفته  بروز می کنند، که ضمن کم اثر کردن درمان ها در مقیاس فردی، هزینه های بیشتر را بر سبد سلامت در کشور وارد خواهد کرد.

با در نظر گرفتن این حجم زیاد ابتلا و محدودیت منابع مالی، تنها اقدام عاقلانه و ممکن، تعیین اولویت ها و عمل بر اساس آنهاست. تعیین اولویت ها نیز تنها با تدوین برنامه جامع ملی کنترل سرطان امکان پذیر خواهد بود. اما برنامه جامع ملی کنترل سرطان چیست؟

وظایف و اجزای یک برنامه ملی کنترل سرطان

مجمع جهانی بهداشت، در ماه می سال 2005 مقرر داشت که تمامی کشورها لازم است برنامه های ملی کنترل سرطان را به وسیله یک «کمیته مسؤول کنترل سرطان» طراحی و  اجرا نمایند. این قطعنامه بر لزوم شناخت اهمیت رو به افزایش سرطان به عنوان یک مشکل سلامت در ابعاد جهانی (که تا سال 2010، جلوتر از بیماریهای ایسکمیک قلب، علت اصلی مرگ و میر در دنیا خواهد بود)، اهمیت اجرای یک شیوه هماهنگ در رویارویی  با سرطان با استفاده از تمامی روش های شناخته شده موجود و با لحاظ کردن الگوهای ملی سرطان و منابع در دسترس در هر منطقه ، تأکید دارد. با برنامه ریزی های مناسب استراتژیک، علی رغم وجود محدودیت منابع، می توان آثار مطلوبی را بر بروز، بقا و متعاقب آنها مرگ و میر ناشی از سرطان مشاهده کرد. محدودیت منابع و امکانات همچنین لزوم تعیین اولویت های ملی را بیشتر روشن می کنند. این اولویت ها به بهترین وجه ممکن توسط کمیته ملی کنترل سرطان تعیین می شود و نباید تصور کرد که بخشی از برنامه در مناطق با اولویت کمتر نباید اجرا گردد و یا اینکه لازم است اولویت ها به صورت قدم به قدم اجرا شوند. در اغلب موارد، مداخلات متعدد با اولویتهای متفاوت، می توانند به صورت همزمان آغاز شوند. حتی اگر کمیته ملی کنترل سرطان راه حل های دیگری مانند پیشگیری و یا تشخیص زود هنگام را مد نظر داشته باشد و یا درمان بیماری خاص که در اولویت بهداشتی است را توصیه کند، به هر روی، درمان سرطان در سطحی وسیع، در مورد انواع سرطانها و در تمامی کشورها متوقف نخواهد شد. همین موضوع نشان می دهد که بدون وجود یک برنامه ملی کنترل سرطان، اکثر منابع موجود در راه درمان بیماری و ارائه خدمات در سطح سوم صرف خواهد شد. چنین تلاشهایی هر قدر هم قابل ستایش باشد، تا زمانی که همراه با پیشگیری و تشخیص زودهنگام نباشد اثرات کمی را بر کاهش مرگ و میر دارد. واضح است که تدوین یک برنامه ملی کنترل سرطان، اولین گام ضروری جهت کنترل هر چه بهتر و مفیدتر سرطان است.

یک برنامه ملی کنترل سرطان مجموعه ای از فعالیت هاست که 1- پیشگیری اولیه 2- تشخیص زود هنگام 3- تشخیص بیماری و درمان آن 4- مراقبتهای حمایتی و تسکینی 5- ثبت سرطان و 6- تحقیق در رابطه با سرطان را دربر می گیرد. چنین برنامه ای لازم است که به صورت مکتوب باشد (که به آن برنامه جامع ملی کنترل سرطان گفته می شود) تا تمامی مشارکت کنند گان بتوانند آن را مطالعه کرده و در اختیار داشته باشند. همچنین لازم است که این طرح مورد  تأیید وزارت بهداشت هر کشوری قرار گیرد تا همکاری لازم سیاست گذاران برای اختصاص منابع مورد نیاز جهت اجرای کامل برنامه یا حداقل اجرای فعالیت های با اولویت بالا تضمین شود.

در یک برنامه ملی کنترل سرطان، 4 گام اولیه لازم است. این 4 مرحله که به صورت مفصل در طرح کنترل سرطان سازمان جهانی بهداشت در سال 2006 شرح داده شده است، عبارتند از:

1- بررسی وضعیت فعلی معضل سرطان و خدمات و برنامه های موجود در کنترل سرطان (الان کجا هستیم؟)

2- تعیین اهداف برنامه ملی کنترل سرطان، تعریف اولویت ها و جمعیت هدف (کجا می خواهیم باشیم؟)

3- تعریف مراحل لازم جهت اجرای برنامه ملی کنترل سرطان

4- پایه گذاری فرآیند ارزشیابی از راه تعیین معیارهای لازم برای سنجش نتایج  که بتواند بر مراحل پیشرفت به سوی  اهداف صحه بگذارد.

اولویت های کنترل سرطان در کشورهای شرق مدیترانه با توجه به سطح منابع

اولویت­های کنترل سرطان در سطح یک کشور به عوامل متعددی وابسته است: بروز و مرگ و میر انواع سرطان­ها، و در دسترس بودن شواهد و مدارک مناسب که مبنای عمل خواهند بود (قابل ذکر است که شواهد موجود همیشه مبین شرایط ویژه کشور نیستند )

در منطقه شرق مدیترانه، تعدادی اولویت مشترک وجود دارد. (به عنوان مثال کنترل بهینه مصرف تنباکو و فراهم آوردن خدمات تسکینی با استفاده از مخدرها) در حالی که دسته­ای از اولویت ها ممکن است به گروهی از کشورهای خاص با سطح اقتصادی- اجتماعی مشابه مربوط باشد. برخی نیز با توجه به الگوی سرطان و مسائل فرهنگی ، فقط برای بعضی کشورها وحتی فقط برای یک کشور اعمال می شوند.

در منطقه شرق مدیترانه تفاوتهای زیادی به لحاظ هزینه صرف شده برای سلامت وجود دارد (جدول - 1).در کشورهای با سطح منابع محدود، که در آنها اکثریت قریب به اتفاق بیماران، در مراحل انتهایی بیماری تشخیص داده می شوند، اولویت اول ارائه خدمات تسکینی مطلوب و کم هرینه به بیماران بوده و کنترل مصرف سیگار و تنباکو در اولویت دوم قرار می گیرد. در این موارد، تشخیص زود هنگام نیز ممکن است در اولویت کاری قرار بگیرد.

باید اطمینان حاصل کرد که طرح ملی کنترل سرطان حاوی یک پیام نامناسب نباشد به عنوان مثال نباید با تمرکز ویژه بر خدمات تسکینی، نیاز به تسهیلات درمانی و برنامه های پژوهشی ملی به فراموشی سپرده شود  بلکه باید در راستای دستیابی به یک مراقبت فراگیر (Comprehensive Care) تلاش کرد. برنامه های تشخیص زودهنگام (چه آموزش عمومی و چه غربالگری) باید بسیار محتاطانه و در قالب شیوه برخورد با سرطانهای خاص گنجانده شود. به عنوان مثال در صورتی که بروز بیماری کم باشد (مثلا سرطان سرویکس در بسیاری از کشورهای شرق مدیترانه) و یا روش به کار رفته برای تشخیص زودهنگام گران باشد، هزینه ها چندان مقرون به صرفه نخواهد بود. برخی از روش ها برای کشورهای با درآمد اندک که نیروی انسانی لازم را در اختیار ندارند مناسب نیست (به عنوان مثال ماموگرافی). در حالی که درمان کافی و مناسب جهت رفع نیازهای بیماران با مراحل ابتدایی همچنین پیشرفته بیماری باید فراهم باشد.

کشورهای شرق مدیترانه با منابع و امکانات متوسط اولویت های مشابهی دارند. به عنوان مثال در زمینه تشخیص و درمان زودهنگام، تأکید و تمرکز بر سرطان پستان که در اکثر کشورهای شرق مدیترانه شایع است اهمیت زیادی دارد. در صورتی که سرطان دهانه رحم و دهان در کشوری شایع باشد، برنامه ریزی جهت تشخیص زودهنگام و غربالگری ضایعات پیش بدخیم در این نواحی هم قابل اجراست. بهتر است برنامه­های تشخیص زود هنگام با یک روش پلکانی که قابلیت توسعه منظم، چه به لحاظ محتوایی برنامه و چه چشم­انداز جغرافیایی را دارد، اجرا شود .

یک برنامه مشخص در رابطه با تشخیص زود هنگام و غربالگری سرطان مثالی است که در قالب آن میتوان نیروهای کارآمد را تربیت کرد و سپس از طریق برگزاری دوره های آموزشی برای تربیت سایر نیروها، به گسترش آن در سطح کشور پرداخت.

در کشورهای شرق مدیترانه با سطح بالای منابع و امکانات، قابلیت اجرای کامل استراتژی های مبتنی بر شواهد وجود دارد. این کشورها ممکن است در ابتدا به مرور روشهای موجود تخصیص منابع بپردازند به دنبال آن استراتژی های موجود را جهت ارتقاء کارآیی با به کارگیری مناسب منابع حاضر، تعدیل نمایند.

برنامه جامع كنترل سرطان در ايران

در ایران نیز برنامه ای با عنوان "برنامه جامع ملی کنترل سرطان" در سال 1385 خورشیدی توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منتشر شد. این متن با توجه به الزامات موجود برای طراحی این برنامه نوشته شد و تعیین اولویت های آن بر اساس انجام پژوهش های نیاز سنجی نبود. بدیهی است که پیشنهاد ها و جدول های ارائه شده از سوی سازمان جهانی بهداشت، دستورالعمل های کلی هستند و باید بر اساس اولویت های هر کشوری تنظیم گردند. اما نکته مهم این است که اولویت ها را نه بر اساس حدس و گمان بلکه بر اساس پژوهش های دقیق نیاز سنجی باید مشخص کرد. اینکه شاخص های برنامه بر اساس چه معیارهایی مشخص گردیدند معلوم نیست اما اگر همین شاخص ها را مبنا قرار دهیم، خواهیم دید که تا رسیدن به این شاخص ها راه درازی در پیش است. در این بخش به اختصار به اهداف و شاخص های معین شده توسط سازمان جهانی بداشت و موارد مندرج در برنامه جامع ملی کنترل سرطان ایران اشاره کرده و موانع موجود را بر می شمریم.

پیشگیری از سرطان

در زمینه پیشگیری، شاخص های زیر در برنامه جامع ملی کنترل سرطان ایران مشخص شده اند:

- آموزش پیشگیری از دخانیات در 80% دانش آموزان

- پوشش 70% واکسیناسیون هپاتیت B در نوزادی

موارد دیگری نیز به عنوان اولویت های برنامه توسط سازمان جهانی بهداشت پیشنهاد شده اند از جمله تصویب و اجرای کنوانسیون کنترل دخانیات، ارتقای رژیم غذایی سالم و فعالیت ورزشی و کاهش­ مواجهه­ با ­مواد سرطان­زای محیطی و شغلی مثل آزبست که مشخص است گام های موثری برای رسیدن به این شاخص ها برداشته نشده است. یکی از دلایل عمده این ناکامی این است که هر چند وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مسوول اصلی اجرای برنامه جامع ملی کنترل سرطان است اما همانطور که خود در این برنامه تصریح کرده است اجرای مواردی چون برنامه های پیشگیری بدون همکاری سایر صاحبان فرآیند امکان پذیر نیست. به عنوان مثال نظارت بر میزان مواد سمی در محصولات غذایی، بدون همکاری وزارت کشاورزی و بازرگانی ممکن نیست. و یا آموزش عمومی تنها با همکاری سازمان های مردم نهادی که در این زمینه فعال هستند جنبه اجرایی به خود خواهد گرفت. با توجه به این موضوع که مقرون به صرفه ترین اقدام در جهت کنترل سرطان، پیشگیری از آن است نمی توان با تمرکز همه امکانات در جهت تشخیص و درمان سرطان، اسن جنبه مهم کنترل سرطان را نادیده گرفت.

تشخیص زودهنگام سرطان

در زمینه تشخیص زودهنگام، شاخص های زیر در برنامه جامع ملی کنترل سرطان ایران مشخص شده اند:

- بیش از 80% مردم از علایم هشدار دهنده آگاه شوند

- بیش از 80% جامعه هدف یک بار معاینه شوند

- بیش از 30% سرطان ها با غربالگری تشخیص داده شوند

- از میزان سرطان های پیشرفته 30% کم شود

- از میزان مرگ ناشی از سرطان 30% کم شود

موارد دیگری نیز به عنوان اولویت های برنامه توسط سازمان جهانی بهداشت پیشنهاد شده اند از جمله ارتقای­آموزش­­­ ارائه دهندگان­ خدمات بهداشتی در­­رابطه ­با تظاهرات ­اولیه سرطان، گسترش برنامه­های آموزشی و غربالگری جهت ­پوشش­ جمعیت در معرض خطر، اطمینان از وجود امکانات تشخیصی و درمانی مناسب برای بیمارانی که کشف می شوند، افزایش نقاط دسترسی به سیستم بهداشتی در مکانهای لازم. واضح است که در این زمینه نیز گام های اساسی برداشته نشده است و هنوز هم بسیاری از موارد سرطان در ایران در مراحل پیشرفته تشخیص داده می شوند که ضمن کم اثر کردن درمان ها، بار اقتصادی بیشتری را بر سهم سلامت وارد می کند. از میان دو فعالیت کلی برای تشخیص زودهنگام، شامل غربالگری و آموزش عمومی، سازمان جهانی بهداشت تنها آموزش عمومی را در کشورهای با سطح اقتصادی پایین متوسط مانند ایران پیشنهاد می کند. مانند مفهوم پیشگیری، در زمینه تشخیص زودهنگام نیزآموزش عمومی تنها با همکاری سازمان های مردم نهادی که در این زمینه فعال هستند جنبه اجرایی به خود خواهد گرفت.

تشخیص و درمان سرطان

در زمینه تشخیص و درمان سرطان، شاخص های زیر در برنامه جامع ملی کنترل سرطان ایران مشخص شده اند:

- درمان بیش از 70 % بیماران با راهنماهای بالینی تدوین شده

- بیش از 20% بیماران تحت درمان موثر قرار گیرند

و انتظار این بوده است که بقای یک ساله بیش از 50% در عرض 5 سال برای کل سرطان ها به دست آید. موارد دیگری نیز به عنوان اولویت های برنامه توسط سازمان جهانی بهداشت پیشنهاد شده اند از جمله پرهیز از درمان نامناسب در زمانی که بیماری لاعلاج بوده و­ بیمار ­نیازمند مراقبتهای­ تسکینی است، تأسیس یک شبکه ارتباطی بین مراکز جامع سرطان، آموزش مداوم پزشکان و پرستاران، اطمینان از اینکه نتایج درمان ثبت شده و فراهم آوردن برنامه­ های آموزشی لازم جهت مدیریت داده­ها و ارزیابی آنها.

در زمینه تاسیس یک شبکه ارتباطی بین مراکز سرطان، در سال 1388 شبکه ای شامل مراکز عمده سرطان و همچنین سازمان های مردم نهاد مرتبط با سرطان به عنوان "شبکه ملی سرطان ایران" به عنوان یک سازمان مردم نهاد شکل گرفت که فعالیت های قابل توجهی از جمله بررسی شاخص های اجتماعی سرطان، همچنین بررسی شیوع، ابعاد و عوامل زمینه ساز فرسودگی شغلی در پزشکان و مراقبین بیماران مبتلا به سرطان انجام داده است و طرح ثبت اطلاعات بالینی و پاتولوژی سرطان به منظور کمک به سیاست گذاران در زمینه اطلاعات موثر در مدیریت منابع و تدوین راهنماهای بالینی را نیز آغاز کرده است اما برای دسترسی به منابع برای انجام طرح ها با محدودیت های زیادی مواجه است.

یکی از مشکلات عمده در زمینه تشخیص و درمان سرطان عادلانه بودن دسترسی به خدمات تشخیصی و درمانی است. نتایج اولیه مطالعه ای که دکتر مطلق و همکاران به منظور بررسی شاخص های اجتماعی سرطان آغاز کرده اند نشان می دهد که گروه قابل ملاحظه ای از بیماران در زمینه های گوناگونی چون تاخیر شیمی درمانی به دلیل مشکل مالی یا نبود دارو در داروخانه محل درمان، نوبت طولانی رادیوتراپی یا خرابی دستگاه رادیوتراپی، فاصله بین محل سکونت و محل درمان و یا انجام مراحل مختلف تشخیص و درمان در چند مرکز مشکل دارند. مطالعه دیگری که توسط دکتر سمیعی و همکاران اانجام شده است نشان می دهد که بیش از نیمی از استان های کشور با کمبود شدید دستگاه های رادیوتراپی مواجهند. مشکل دیگر در زمینه عادلانه بودن دسترسی به خدمات، وجود انواع بیمه های مختلف و تفاوت سطح پوشش آنها است که در مورد بیماری مزمن و پرهزینه ای مانند سرطان نتایج بسیار چشمگیری خواهد داشت. اقدامات انجام شده در زمینه اختصاص یارانه به بیماران مبتلا به سرطان نیز هر اندازه که ارزنده باشد به دلیل مشکلات ساختاری در تعیین واجدین شرایط و عدم انجام کار کارشناسی در انتخاب داروها و خدمات تحت پوشش عملا به افزایش شکاف ها دامن زده است. بهترین و عادلان ترین اقدام، برابر کردن سطح پوشش خدمات توسط بیمه های مختلف از راه ایجاد یک صندوق ملی برای بیماری سرطان است.

مراقبت های حمایتی و تسکینی  سرطان

در زمینه مراقبت های حمایتی و تسکینی سرطان، شاخص های زیر در برنامه جامع ملی کنترل سرطان ایران مشخص شده اند:

- مصرف مورفین خوراکی

- اجرای راهنمای WHO در بیش از 50% بیمارستانها

و انتظار این بوده است که تسکین درد در بیش از 40% بیماران در عرض 5 سال به دست آید. موارد دیگری نیز به عنوان اولویت های برنامه توسط سازمان جهانی بهداشت پیشنهاد شده اند از جمله افزایش حساسیت جهت نیاز به خدمات تسکینی در کلیه سطوح ارائه خدمات و معرفی خدمات تسکینی به پزشکان و پرستاران، اجرای خدمات تسکینی کاهنده درد و کنترل  کننده سایر علایم و ارائه خدمات حمایتی روحی و روانی، اطمینان از در دسترس بودن اپیویید به خصوص مورفین خوراکی و اطمینان از اینکه حداقل استانداردهای موجود برای خدمات تسکینی در کلیه سطوح ارائه  خدمات و مراقبت ها در کشور اجرا می شود.

شاید این بخش از برنامه یکی از جنبه هایی است که نیاز به توجه بیشتری دارد. در طی پنج سال گذشته هر چند اقداماتی چون برگزاری کنگره ها و کارگاه ها به منظور افزایش حساسیت جهت نیاز به خدمات تسکینی در بین سیاست گذاران و معرفی خدمات تسکینی به پزشکان و پرستاران و سایر گروه های مرتبط انجام شده است اما همچنان مورفین خوراکی در دسترس نیست، پزشکان متخصص آگاهی، دانش و مهارت لازم را در این زمینه ندارند در نتیجه علایم جسمی بیماران  و در راس آنها درد به خوبی کنترل نمی شود، نیروی انسانی آموزش دیده در زمینه گروه های مرتبط از جمله پرستاری، تغذیه  و روان شناسی وجود ندارد، مراکز موجود برای ارائه مراقبت های جامع آماده نیستند و مراکز تخصصی برای ارئه خدمات متکامل تر از جمله خدمات در منزل وجود ندارند. البته اداره سرطان در طی سال های 1386 و 1387 گام های را برای تدوین راهنمای بالینی طب تسکینی برداشت اما به دیلی نبود زیر ساخت ها و نیروی آموزش دیده، هیچگاه به اجرا در نیامد. در عین حال سازمان های مردم نهاد شبکه ای را به عنوان "شبکه ملی سرطان ایران" شکل داده اند تا خدمات ارائه شده در سطح مطلوب تری ارائه گردد، گروه های حمایتی تشکیل شوند، از موازی کاری پیشگیری شود همچنین به آموزش بیماران بهای بیشتری داده شود.

ثبت سرطان

شاید تنها جزء برنامه که قدمتی بیش از خود برنامه دارد، ثبت سرطان باشد. با همه اشکال ها و انتقادهایی که به روند ثبت سرطان در کشور می شود، قابل اکار نیست که همه تلاش های چند سال گذشته، نمای درست تری از وضعیت بروز سرطان در اختیار ما قرار داده است. اما نکات دیگری که مد نظر سازمان جهانی بهداشت بوده است از جمله ثبت بروز سرطان ها بر اساس مرحبه بیماری، بررسی شیوع و مرگ و میر سرطان ها نیاز به زمان دارد.

پژوهش در سرطان

یکی از جنبه های برنامه که مراحل ابتدایی خود را می گذراند پژوهش در زمینه سرطان است. هنوز سیاست گذاران اهمیت پژوهش برای برنامه ریزی را چندان در نیافته اند و خیریه ها نیز با مفهوم پرداخت کمک برای پژوهش آشنا نیستند. کارکرد نهادی چون "شبکه ملی تحقیقات سرطان" که به تازگیئمجدد فعال شده است نیز برای خود مسوولان چندان مشخص نیست و به جای تعیین اولویت های پژوهشی و سامان دادن پژوهش های چند مرکزی و ملی، ظاهرا در زمینه سیاست گذاری بیشتر فعال است و بدین ترتیب با تداخل وظایفی که با اداره سرطان پیدا خواهد کرد احتمالا موجب بروز موازی کاری خواهد شد.

نتیجه گیری

سرطان یک معضل عمده سلامت در کشور است و مبارزه با آن عزم جدی را می طلبد. این عزم هم در مرحله بازنگری برنامه جامع ملی کنترل سرطان و هم تعیین اولویت های آن نیاز است. در عین حال با وجودیکه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی متولی اجرای برنامه جامع ملی کنترل سرطان است اما بدون همکاری سایر نهادها و وزارت خانه ها، متخصصان  و انجمن های علمی و سازمان های مردم نهاد این مهم به انجام نخواهد رسید.